Oprichter ’Gezond Verstand’ ligt onder vuur
’De loop van de geschiedenis is bepaald door complotten’ Telegraaf, 1 november 2020
MSTERDAM - Met zijn eenmansblad Gezond Verstand lokt Japan-kenner, emeritus hoogleraar en voormalig NRC-correspondent Karel van Wolferen hevige reacties uit. Hij zou een podium bieden aan complottheorieën. Hoe wordt een internationaal vermaard auteur op z’n oude dag zo controversieel?
Dat had hij niet gedacht. Karel van Wolferen (79) werkte de afgelopen maanden, omringd door vele duizenden boeken in zijn tot bibliotheek omgebouwde schuur in de polder, aan een eigen tijdschrift: Gezond Verstand. Op bijna alle thema’s van deze tijd – de coronacrisis, het klimaatdebat, de verhouding tot Rusland, de Amerikaanse politiek – nemen Van Wolferen en zijn mede-auteurs een standpunt in dat afwijkt van het geluid dat de gemiddelde burger dagelijks tot zich krijgt: corona is geen pandemie, CO2 is niet een door de mens veroorzaakt probleem, Poetin is een groot staatsman en Trump strijdt tegen een establishment dat de status quo verdedigt.
Vroeger waren dergelijke, kritische analyses heel gewoon”, zegt Van Wolferen. „Bij mijn oude krant, NRC, had je mensen als Rudy Kousbroek en Renate Rubinstein. Die dachten op een heel eigen manier over de dingen. Bij hen kon je altijd aankomen met afwijkende meningen. Dat is tegenwoordig onmogelijk. De intellectuele klasse in Nederland zet je nu meteen weg als een ’gekkie’, een complotdenker. Terwijl: als journalist en historicus móet je in complotten denken. De loop van de geschiedenis is bepaald door complotten.”
Het moet een vreemde gewaarwording zijn: u bent bijna 80 en geldt nog nét niet als staatsgevaarlijk. Politici roepen de burgers op om uw blad niet te kopen en boekhandels om het niet te verkopen.
„Die critici hebben het blad vaak helemaal niet gelezen, de inhoud interesseert ze ook niet. Ik heb ook geen idee waar die aversie vandaan komt, ik wil best met die mensen in gesprek. Maar ze benaderen mij niet. We zijn niet een opinieblad, maar doen gewoon aan verslaggeving op basis van bronnen. Ik merk dat sommige lezers daar erg van schrikken: die zijn er zo aan gewend om telkens weer hetzelfde verhaal voorgeschoteld te krijgen in de reguliere media, die worden echt boos als ze onze analyses lezen. Ik ga de serieuze mails van die mensen beantwoorden want ik neem hun hartenkreten serieus.”
Nu neemt u ook wel zeer afwijkende standpunten in. Door twijfel te uiten over bijvoorbeeld de toedracht rond 9/11 of de slachting van de redactie van Charlie Hebdo, maakt u het critici gemakkelijk om u in de hoek van complotdenkers te duwen.
„Ja, maar ik zei al: in mijn tijd als correspondent en verslaggever ging je er vanuit dat complotten een realiteit zijn. Je moet kunnen aannemen dat regeringen en gezaghebbers complotten smeden. Maar ik merk ook dat er heel veel mensen zijn die doordraven. Die komen dan aanzetten met buitenaardse reptielen en vrijmetselaars-intriges en dat soort dingen. Daar houd ik mij verre van omdat het heel ondermijnend is. Ook aantijgingen dat ik tegen antisemitisme zou aanschuren, verwerp ik. Ik baseer mij altijd op feiten en bronnen. Als ik schrijf dat het onzin is dat Vladimir Poetin delen van Europa zou willen innemen, word ik als ’handlanger van het Kremlin’ weggezet. Maar die man heeft voldoende te stellen met zijn eigen reusachtige land. Dat idee van een expansionistisch Rusland is echt flauwekul.”
Uw alma mater, de UvA, nam in een persbericht openlijk afstand van u. U zou ’desinformatie’ verspreiden over ’grote problemen als het coronavirus en klimaatverandering’.
„Daar moest ik erg om lachen. Ik keek ernaar en dacht: hoe is dit mogelijk? Een universiteit heeft immers helemaal geen mening; medewerkers en oud medewerkers mogen zeggen wat ze willen. Het is verschrikkelijk dat dit gebeurt. Maar hieraan zie je hoe geïdeologiseerd de onderwijsinstellingen zijn geworden. Er zitten aardig wat klimaatactivisten op die universiteiten. Die zullen wel bezwaar gemaakt hebben tegen mijn stukken.”
U bent een internationaal gerenommeerd Japan-deskundige. Uw boek over Japan (The Enigma of Japanese Power) is in veel talen vertaald en honderdduizenden malen verkocht. U schreef voor het gezaghebbende tijdschrift Foreign Affairs, u was voorzitter van de Foreign Correpondents Club in Tokio, u was bevriend met collega’s van vooraanstaande internationale media. Hoe is het om uzelf terug te vinden in de marge van het debat?
„Natuurlijk wil ik niet in die positie verkeren, ik vind het vervelend dat mensen zo over mij denken. Maar tegelijkertijd voel ik mij als in de jaren 80 en 90 toen ik op mijn piek zat in Japan. Ik krijg zoveel steun, van medici inzake corona, van oud-collega’s, van jongeren, van mensen die zich niet durven uit te spreken en die blij zijn dat ik dat doe. Vanmorgen kreeg ik nog een mail van de achterneef van Henk van Randwijck, de verzetsleider en mede-oprichter van Vrij Nederland en auteur van die prachtige zin ’Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen; dan dooft het licht’. Hij feliciteerde mij met Gezond Verstand, dat hem doet denken aan een ’verzetsblaadje’. Ik denk niet dat het hetzelfde is, want Nederland is niet bezet of zo, maar ik ben daar wel erg blij mee. Dit is iets wat ik graag doe, ik voel me enorm in mijn element.”
De eerste uitgave van Gezond Verstand verscheen, volgens uw gegevens, in een oplage van maar liefst een miljoen exemplaren. De tweede in een oplage van honderdduizend. Wordt u gefinancieerd door het Kremlin?
„Haha, dat is ook zoiets merkwaardigs. Zakenman Jan van Aken en nog enkele ondernemers steunen dit project financieel omdat ze het belangrijk vinden. Die eerste uitgave kostte al met al iets van vijfenzestigduizend euro en we werken met abonnementen. Echt, ik krijg geen cent uit Rusland. Luister, ik ben geen betaalde activist. Ik schrijf analyses, die kennelijk niet in de smaak vallen bij mensen die deel uitmaken van het machtsstelsel. Dat is prima, die critici mogen mij op inhoud bevragen, en hun kritiek onderbouwen met feiten. Maar ik heb niet de indruk dat zij uit zijn op zo’n gesprek.”